Yaşamın ilk iki yılı büyüme ve gelişmenin en hızlı olduğu dönemdir. Bu dönemde doğru beslenmenin ileri yaşlara da yansıyan önemli etkileri vardır. Dünya sağlık örgütü anne sütü ile beslenmenin iki yaşına kadar sürdürülmesini önermektedir.
0-6 aylık bebeklerin beslenmesi
Bu dönemde ideal olan beslenme biçimi yalnız anne sütü ile beslenmedir. Anne sütü mükemmel bir besin kaynağıdır. İçeriği ile kolay hazmedilir, pratik, zahmetsizdir ve mamalarla beslenmeden çok daha ucuza mal olur. Bebeği başta enfeksiyon hastalıkları olmak üzere birçok hastalığın görülme sıklığını azalmakta ve beyin gelişimi daha iyi olmaktadır. İleri yaşlarda alerji, obesite, tip 1 diyabet, kanserler, multipl skleroz, ateroskleroz gibi hastalıklara , alkol bağımlılığı gibi davranış sorunlarına daha az rastlanmaktadır. Anne sütü ile beslenen bebeklerde zeka gelişiminin yapay beslenenlerden daha iyi olduğunu bildiren yayınlar vardır. Bunun ötesinde emzirmek suretiyle, anne bebek bağının kurulması kolaylaşır, yeni bir gebeliğin gecikmesi ve annenin sağlıklı kalması mümkün olur. Ayrıca emziren kadınlarda meme kanseri yumurtalık kanseri, osteoporöz ve anemi daha az görülmektedir.
Doğumdan sonraki ilk 4 ayda yalnızca anne sütü verilmelidir. Sadece anne sütü alan bebeklerde su vermeğe dahi gerek yoktur. En sıcak iklimlerde bile anne sütü alan bebeklerin hiçbir ek besine gereksinimi yoktur. Bebeğinizin yalnızca anne sütüyle beslendiği bu dönemde, su kaybına yol açan hastalık halleri dışında ilave su gereksinimi yoktur. Eğer ishal gibi mutlaka su verilmesi gereken bir durum söz konusuysa kaynatılmış su veriniz. Anne sütünün bileşimi , D vitamini dışında ilk 6 ayda bebeğin tüm gereksinimlerini karşılayacak niteliktedir.
Anne sütünün içeriği sabit değildir. İçerik , annenin beslenmesinden bağımsız olarak bebeğin gereksinimlerine göre düzenlenir. Her anne bebeği için en uygun sütü üretir. Örneğin erken doğan bebeklerin annelerinin sütleri preterm bebekler için uygun özelliktedir. Anne sütünün içeriği bebek emerken değişir. Emzirmenin başlangıcında karbonhidrattan zengin bir süt , emzirmenin sonunda ise yağdan zengin süt salgılanır. Bir öğünün süresi çocuğa göre 5-30 dakika arasında değişir. Bebeğin yağdan zengin sonsütü alabilmesi için bebek tokluk hissedip ayrılana kadar emzirmelidir. Yaşamın ilk 4 ayında bebekte DHA (omega 3 yağ asidi) üretilemez, dışarıdan alınması gerekir, ancak anne sütünde bulunmaktadır.
İlk 6 ayda anne sütü alan bebeğin anne sütüne ek olarak başka sütler de alması karışık beslenmedir. Karışık beslenme türkiyede en yaygın beslenme şeklidir. Bu anne sütünün azalmasına neden olarak bebeği yapay beslenme riskleriyle karşı karşıya getirerek sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Anne sütü yetersizse öncelikle yapılması gereken annenin sütünü artırmaya yönelik uygulamalar olmalı, her şeye rağmen artmıyorsa ve yetersiz kalıyorsa bebeği mama ile desteklemek gerekir. Mamalar tam olarak anne sütü gibi değildir, ama bebeğin ihtiyacı olan besinleri karşılamak için fazlasıyla yeterlidir. Anne sütünün yetmediği inancıyla doktora danışmadan yeni bir gıdaya başlanmamalıdır. Düzenli kilo alan, günde ortalama 6 kez beslenebilen, bezini günde 4-6 defa ıslatan bir bebek anne sütünü yeterince alıyor demektir. Kaka sayısı beslenmenin değerlendirilmesinde güvenilir bir işaret değildir. Anne sütünün yeterliliği en iyi çocuğun gereken tartıyı almasıyla anlaşılır. Bu nedenle bebeğinizi düzenli aralıklarla sağlık kontrollerine getiriniz.
.
Çalışan anneler sütlerini sağdıktan sonra, kaynatılarak steril edilmiş şişelerde oda sıcaklığında 3 saat, buzdolabında 3 gün ve derin dondurucuda 3 ay saklayabilirler. Bu amaçla saklanan anne sütü hiçbir zaman kaynatılmamalıdır.Bebeklere ilk yaşın sonuna kadar kaynatılmamış su verilmemelidir.
Hiç anne sütü almayan bebeklerde biberon kullanılabilir. Ancak karışık beslenen bebeklerde biberon kullanımından olabildiğince kaçınılmalıdır.
Anne sütü alamayan ve mama alma olanağı da olmayan durumlarda temel besin kaynağı inek sütüdür. Altı aydan küçük olanlar için süt iyice kaynatılarak ( 10 dakika fokurdayarak)100ml inek sütüne 50 ml kaynatılmış su 1 çay kaşığı şeker eklenerek verilebilir. İnek sütü yerine koyun sütü kullanılıyorsa 50ml su, 50 ml süt ve 1 çay kaşığı şeker eklenir. 150 ml/kg/ gün olarak öğün sayısına bölünerek verilir.
6 – 12 aylık bebek Beslenmesi
Yalnız anne sütüyle beslenen bebeklerde ek gıdalara 6. ayda başlanır. 4-6 ay arasında anne sütüyle yeterli büyüme gelişme sağlanıyorsa sadece anne sütüyle beslemeye devam edilir, bu durumda ek gıdalara altıncı aydan sonra başlanır.Bu dönemde çocuğunuza verdiğiniz ek gıdalar anne sütünün tamamlayıcısıdır. Altıncı ayın sonuna doğru artık anne sütünün protein, çinko, bakır, potasyum içeriğinin yeterli olmaz. Bebek 6. ayında artık ek besin maddelerine ihtiyaç duyar. Halen bebeğini emziren anneler emzirmekten zevk alabilirler, fakat şu unutulmamalıdır ki artık anne sütü bebek için ana besin kaynağı olmaya yetmemektedir. Bebeğin eksiksiz beslenmesi için anne emzirmeye devam ediyor olsa bile, ek besinlerin bebeğe denetilmesi gerekmektedir. Emzirme ve anne sütü bebeğinizin bağışıklık sistemini desteklediğinden, 6. aydan sonra da emzirmenin sürdürülmesi gerekmektedir.
Ek gıda çocuğun ayına uygun büyüme ve gelişme sürecini destekleyen, değişik tatlarla tanışmak suretiyle sonraki aylarda kolay yeme alışkanlığı kazandıran, besleyici değeri yüksek ama allerji yapma niteliği az olan besinlerdir.
Ek besinlere geçişte , özellikle katı besinlerin verilmeye başlandığı dönemde bebekler dilleri ile beslenmeyi itebilirler. Bebeklerin istemdışı yaptıkları bu hareket genellikle 7. ayda düzelir. Katı besinlerle tanıştırılmaları bu davranışın kazanılması açısından önemlidir. Bu dönemde yemek içmek faaliyeti etrafı çok kirleten bir eylemdir. Bir çok bebek kendi elleri ile dokunmak ve ağızlarına sokup çıkarmak isterler, çocuk gelişiminin normal bir parçası olan bu hareketlere izin verilmesi bebeklerin el ve ağız hareketlerinin olgunlaşmasına yardım eder. Besinler kaşık veya fincanla verilmeli, başlangıçta az miktarda verilmelidir. Yeni besinler açken verilmeli. Farklı besinler 3-7 gün aralarla denenir. İlk kez verilen alerjik belirtilere neden olup olmadığı kontrol edilmelidir. Besinler temiz ve taze pişmiş olmalıdır..
Meyve suyu veya meyve püresi, sebze çorbası veya sebze püresi, muhallebi, yoğurt, peynir, reçel, bisküvi, ekmek, yumurta bebek beslenmesinde önde gelen ek gıdalardır.Ek gıdaları kaşık ya da bardakla veriniz. Yeni deneyeceğiniz yiyecekleri çocuk açken alışık olduğu yiyeceklerden önce veriniz. Miktarı daima azdan başlayarak arttırınız. Yeni gıdaların allerji yapıp yapmadığına dikkat ediniz. Bu nedenle aynı gün içinde birden fazla yeni besin denemeyiniz. Şüpheli bir gıdayı kestiğinizde belirtilerin geçip geçmediğini kontrol ediniz. Bebeğin hoşlanmadığı yiyecekler 2-3 haftalık aralıklarla tekrar denenmelidir, daha önce reddedilen besin sonraki denemelerde alınmaya başlayacaktır. Aşırı lifli gıdalar ilk 12 ayda önerilmez.
Elma ve şeftali püresi , pirinç unu ile hazırlanmış muhallebi , yoğurt , sebze püresi ilk başlanacak ek besinlerdir. Elma ve şeftali gibi meyvelerin suları taze olarak 1-2 tatlı kaşığı miktarından başlanarak verilir ve yavaş yavaş arttırılır. Portakal ve mandalina suyunun daha ileri aylarda verilmesi uygun olur.Meyveler iyice yıkanır, kabukları soyulur ve rendelenir. Temiz bir tel süzgeç veya tülbentle süzülerek suyu elde edilir. Meyve suyuna başlandıktan bir iki hafta sonra püre halinde verilebilir.
Meyve suyuna başlandıktan iki hafta kadar sonra öğle öğününde verilmek üzere patates, havuç, pirinç ve taze sebzelerden günlük olarak hazırlanır. Sebze çorbası için yarım patates, yarım havuç,1 tatlı silme kaşığı pirinç, 1 tatlı kaşığı yağ, 2 su bardağı su ( 400ml) tüm malzemeler konularak yumuşayıncaya kadar pişirilir, sonra ezilerek yedirilir. her seferinde bir hafta arayla bu çorbaya yeni bir besin eklenir, bir köfte büyüklüğünde kıyma, mevsimlik sebzeler, bulgur, mercimek , irmik vs. eklenir. Bir iki tatlı kaşığından başlanarak verilir yavaş yavaş arttırılır. Sebze mamaları taze olarak pişirilmelidir. Patates, maydanoz, ıspanak, havuç ve kereviz, karnabahar sebze mamasına eklenebilir. Pırasa ve taze fasulye gibi uzun lifli sebzeler, püre haline getirilmeleri zor olduğu için erken dönemde kullanılamaz. Daha erken dönemde sebze çorbasına başlanmış olan bebekler için kuzu ciğeri tercih edilir.
Sebze püresinden 1-2 hafta kadar sonra genellikle 5. aydan itibaren muhallebi verilir. 1 su bardağı süt, bir tatlı kaşığı pirinç unu, 1 tatlı kaşığı toz şekerle yapılır. Soğuk sütün bir kısmıyla pirinç unu iyice ezilir, kalan süt eklenir karıştırılarak pişirilir. Ateşten indirmeye yakın şeker eklenir. İlk günlerde süt sulandırılabilir. Muhallebi, kutu mamalarla da hazırlanabilir. Özellikle inek sütü proteinlerine duyarlı olan bebeklerde bu durum tercih edilir. Bir su bardağı su 1 tatlı kaşığı pirinç unu karıştırılarak pişirilir. Ateşten indirildikten sonra içine 5-6 ölçek hazır mama toz halinde katılır. Topaklanma durumunda tel süzgeçten geçirilir. Son yıllarda süt çocukluğu döneminde inek sütünün hiç kullanılmaması yönünde olan görüşler giderek ağırlık kazanmaktadır.
Yoğurt mümkünse evde taze, günlük yapılmalıdır. Süt kaynatılır, elin dayanabileceği sıcaklığa kadar soğutulur. 1 litre süt içine bir çorba kaşığı yoğurt 1-2 kaşık sütle sulandırılarak eklenir, yavaşça karıştırılır. Hareket ettirmeksizin sıcaklığını koruyabilecek şekilde 3-4 saat bekletilir. Bir kase kadar verilebilir.
Katı olarak pişirilmiş yumurtanın sarısı 1 çay kaşığı miktarından başlanıp giderek arttırılmak suretiyle kahvaltıya ilave olarak verilir. Yumurtanın beyazının bir yaşında önce verilmesi genellikle tercih edilmez.
Mercimek, yoğurtlu yayla, acısız tarhana gibi tahıllı çorbalar taze sebze çorbalarına alıştırılmış olan bebeklere 7. aydan sonra değişik tatları öğretmek amacıyla verilebilir.Sebze çorbasıyla birlikte, yağsız sinirsiz dana kıymasından baharatsız olarak hazırlanmış 1-2 köfte 6. Aydan itibaren verilebilir.
Alerji yapma riski olan turunçgiller , yumurta , balık ve et ilk verilecek besinler arasında yer almaz. İlk 12 ayda bağırsak geçirgenliğinin fazla olması nedeniyle inek sütü alerjisi daha sık görülür. En azından ilk 6 ayda inek sütü kullanımından kaçınılmalıdır. İnek sütünün yoğurt ya da muhallebi olarak tüketilmesi sindirim sistemi için daha az sorun oluşturmaktadır. 6-7 aylık bebeklere günde 3 öğün ek besin verilmelidir.
12 aylık bebek için örnek menü: ( 900-1000 kcal )
| kahvaltı | bir ince dilim ekmek, 1-2 adet zeytin, 1 tatlı kaşığı pekmez, reçel veya bal, 1 kibrit kutusu peynir veya yumurta, 1 su bardağı süt veya anne sütü |
| öğle | 1 dilim ekmek( veya 3 silme yemek kaşığı patates püresi) ,1 kepçe köfte ( veya kıymalı sebze çorbası) |
| ikindi | 1 dilim ekmek, 1 kase yoğurt, 1 meyve püresi, |
| akşam | 1 dilim ekmek, 1 kepçe tavuklu sebze yemeği |
12 ay ve sonrası
Bir yaşına basan bebekler aile sofrasına oturtulur, kendi kendine yemesi için teşvik edilir. Diğer sütlü besinlerin yanı sıra günde bir bardak süt içmesine özen gösterilir. 2 yaşına kadar çocuklar emzirilmelidir. bu şekilde besin gereksiniminin 1/3 karşılanmış olur. Geriye kalan 2/3 gereksinim dört temel besinle karşılanmalıdır. Bu besin grupları:
1.Süt ve süt ürünleri : süt, yoğurt,peynirden oluşur. protein, Ave B vitaminleri,kalsiyum, çinko, İyot ,Magnezyum,
2.Tahıllar: ekmek, makarna, pilav, patates, diğer unlulardan oluşur. protein, niasin,kalsiyum, Demir, lif içerir.
3.Sebze ve meyveler: A, Cvit, folat,potasyum,demir içerir.
4.Et,balık,baklagiller: yumurta, kırmızı ve beyaz et, nohut,mercimek vs. besinlerden oluşturur. : protein, A ve B vitaminleri,demir, çinko, lif içerir.
2-3 yaş çocuk için örnek menü (1100-1200 kcal)
| kahvaltı | 1 dilim ekmek
150ml süt 1 yumurta (peynir) 1-2 tatlı kaşığı reçel 2-3 zeytin 2-3 dilim domates |
| öğle | 1-3 yemek kaşığı sebzeli köfte
2 yemek kaşığı makarna |
| ikindi | 1 dilim kek |
| akşam | 1 kase mercimek çorba
1-2 köfte |
4-5 yaş çocuk için örnek menü ( 1500-1600KCAL)
| kahvaltı | 1 dilim ekmek
150ml süt 1 yumurta (peynir) 1-2 tatlı kaşığı reçel 2-3 zeytin 2-3 dilim domates |
| öğle | 2-3 yemek kaşığı sebzeli tavuk
1 orta dilim börek Yarım kase yoğurt |
| ikindi | 2-3 adet sigara böreği
1 küçük meyve |
| akşam | 2Adet kabak veya biber dolması
Yarım kase yoğurt 1 küçük meyve |
